Ông Pựt khi Khảm hải không trong vai "quan say"
mà trongvai "sa dạ da dồng" (nô lệ chèo thuyền), vượt biển chở lễ vật
lên dâng lễ tổ. Ông Pựt "biểu diễn" đến đoạn này khiến ai cũng cảm động
rơi nước mắt xót thương cho cuộc đời sa dạ sa dồng. Miền núi khi đó làm gì có
biển, qua nghe hát mọi người đã biết đến biển. Biển ở đây có thể là không có thật,
đó là biển khổ luân hồi, biển khổ dưới âm ty đây ma quỷ chặn đường. Câu chuyện
bắt đầu bằng việc kể lại:
"… Không nói chẳng ai biết
Không tỏ chẳng ai rõ thân tôi
ngày nọ tôi có hai anh em
Như đôi chim tha mồi
Cùng kiếm củi lần hồi
nuôi nhau
Rồi anh lấy được vợ
Vun vén ngày càng giàu
ngày ngày anh sung sướng
Em khổ tưởng chết đi
Anh không hề nhòm ngó
Bỏ mặc em đói nghèo…"
(Bấu kể cần bấu chắc
Bấu bắc mình cần bấu lụ
Mừa cón soong pì noọng
Liệng căn đảy quá cà
dèng
Pì chài ău đảy mìa
Vằn vằn chắc kin dú
hôn hỷ
Nhằng noọng khỏ pện
thai
Pí bấu dai bấu dử… lố
nò).
Và chiều ấy, khi người
em về tới cổng nhà, chị dâu đang quấy cong chàm ở góc vườn, xót thương em chú
quần áo rách tựa lá đao:
"… Đi chèo thuyền đến tối
Em về tới cổng nhà
Chị dâu quấy cong chàm
Bên góc vườn tay đen
Nom thấy em rách rưới
Chị thương em nước mắt
ứa ra
Chị lại gần khẽ bảo:
Rách hết rồi
Lên nhà chị lấy kim
khâu lại mau em
Ai ngờ dấu chàm đen
Anh cho em nên tôi
Anh giận dữ hằm hằm
Rằng: chim sẻ ăn gạo nếp
Em chú tằng tịu với chị
dâu
Hằm hằm anh mang dao đi mài
Hằm hằm anh mang gươm đến
chém
Chém đầu em đem treo ngọn cọ
chặt chân em treo ở ngọn
vông
em chết cả mường bản lại xem
Em chết cả mường người đến
ngó
Hồn em bay trên không
Mới hoá thành sa dạ sang
sông
Mới hoá thành sa đồng qua biển
ngày chết chẳng tấm chiếu bó
thân
ngày chết mang mình trần em
đi
Cay đắng lắm cự nhục thay
Chao ơi, trời đất ơi!
ngỡ chết là đời được bình yên
Lại bị quan bắt về làm tớ
ngày ngày đi chèo thuyền qua
biển
ngày ngày khuân của
sang lò than cho Say …"
(Pay chèo lừa tặm dăm
Noọng mà thâng pác tu
Hăn noọng bặng dạ dìn
khát quả
Pì lùa tốc nặm tha
Mừng tốp khảu tuống bá
cạ noọng
Sửa áo khát đúc lăng
Khửn lườn pí sa khim
phung hẩư… lố nò
Rừ chắc sửa chàm đăm
Pí hẩư noọng pền
tội
Nộc choóc chin khảu
nua
Pí lùa chùa áo nhạu… lố
nò
Phằn phằn pí béc gươm
lồng khả
Phăn phăn pí béc lồng
ău
ău thua noọng pây hỏi
chai riềng
ău kha noọng mừa khoen
chai cọ
Noọng thai tằng mường
bản khảu chồm
Noọng thai tằng mường cần
khảu dỏm
Noọng thai mừa mường
phạ
Chẳng biển pền sa dạ
khảm thông
Chẳng piến pền sa dồng
khảm hải Vằn thai bấu phén phục loòng đang
Vần thai noọng kẻ càng
chầy nỏ
à lới - đét nàng ới! Khôm lai lố khôm lai
Vằn thai ngợ cạ soác mỉnh thân
Tẻo tầư quan pắt mà hắt tở … lố nò
Vằn vằn pây khảm hải hẩư quan
vằn vằn pây khảm than hẩư sjay… lố nò )
Ông Pựt lúc này đã "hoàn chỉnh" trong vai Sa dạ
sa dồng chèo thuyền vượt biển. Người nghe cũng quên luôn là mình đang "thưởng
thức" mà nỗi lòng đang theo cùng Sa dạ sa dồng vượt biển. Câu chuyện
đẩy lên cao và sang "cao trào" mới đã dẫn dắt người xem, nghe
không rời ra được vì muốn biết Sa dạ sa dồng chèo thuyền vượt bến (rán) nước đầy
thuồng luồng, ma quỷ chặn đường ra sao. Trong cuộc đời mỗi con người ai chẳng một
lần tạm biệt căn nhà của mình, nhưng Sa dạ sa dòng lại khác, vì chuyến đi này
được trở về may hoạ. Sa dạ sa dồng nhắn lại tất cả:
"Ở lại nhé căn nhà bốn góc
Ở lại nhé cây củi đương hồng
Ở lại nhé cái nồi miệng bằng
Ở lại nhé chiếc kiền ba lưỡi
Ở lại nhé mái cọ bên ngoài che dột
Ở lại nhé sợi buộc chắc bên trong
Ở lại nhé sàn thích gỗ bay
ở lại nhé thang gỗ viền.
Chiếc thang ba ngày làm
cầu tháng bảy ngày đống
Chao ơi ! Trời đất ơi !
Bước xuống bậc thứ
nhất
vợ chỉ còn chiếc yếm che thâ
Cởi trao mang theo đường
đổi gạo
Được ống để nấu ăn.
Nửa ống để dành phần
vượt biển… ""
(Cỏi dú nờ ăn lườn sí
coóc
Cỏi dù nờ ăn đoóc sí
sau
Cởi dú nớ cạu phừn
soong sảng
Cỏi dú nớ ăn mỏ pác
phiêng
Cói dú nớ ăn kiềng sam
lịn … lố nò
Cỏi dú nớ pài hà bưởng
noọc
Cỏi dú nớ khót thoóc
bưởng đâư
Cỏi dú nớ ăn sích mạy
bay
Cỏi dú nớ ăn đây mạy
viền
ăn đây sam vằn hắt
ăn đây chất vằn tó
à lới, đét nàng ới !
Dám lồng tháng tài ết
Mìa ngò nhằng bâư yểm
đâư đang
Kẻ hẩư pây seo tàng tối
khảu
Đảy boóc se hung hang
Đảy chang se pây tàng
khảm hải … lố nò !)
Cứ thế từng bậc, từng
bậc đi xuống, Sa dạ sa dồng nhắn chào anh em làng bản. Đến bậc tháng thứ bảy Sa
dạ sa dồng nhắn
"… Ở lại nhé ba tấc đất chôn nhau
Ở lại nhé miếng đất bằng ta đứng
Thân tôi khổ đến chết
Dưới bãi chẳng sợi rơm
Cổng vườn chẳng vỏ trấu
Nay đi được trở về may hoạ
Nhắn nhà người ở lại mát mẻ đằng sau … "
( Còi dú nớ tằng sam mặt đí
Còi dú nớ tằng sí mặt đin
Mình ngò khỏ tặm thai
Tẩư làng bấu mặt nhù
Pác tu bấu mặt kép
Vằn pây chắc dảy téo lụ đai
Sắng mọi cần dú lăng mát mẻ lố nò )
Người nghe xem lúc này càng thương cho sa dạ sa dồng hơn
vì anh ta dù nghèo khó, chết thê thảm thành kiếp khác nhưng cuộc sống vẫn thắm
đượm tình người.
Rồi cuộc vượt biển diễn ra rất khó khăn, vượt qua 12 rán
nước đầy thuồng luồng quỷ dữ chặn đường. Lời hát lúc này là tiếng lòng trầm buồn,
tự nhủ mình:
"… Khổ không chết mới sống
Chèo đi thôi chèo đi
Nước biển đỏ như máu""
(Khỏ bấu thai chẳng nhằng
Chèo pây lố chèo pây
Nặm hải đeng pền lượt
Nặm hải đướt pền phày
Khôm lai tởi sa dồng khảm hải … lố nò ).
Năm 2007, tại liên hoan dân ca Việt nam trên sóng
VTV, một nghệ nhân đoàn Yên Bái đã biểu diễn 6 phút trích đoạn Khảm hải và đoạt
giải cao. Điều đó nói lên là : Khảm hải còn là loại dân ca hay của dân tộc
Việt Nam.
H.T.L
Pan
đảy nơ, tò hăn "khảm hải" chàng ca cúa cần Thày Nồng, slim châư cúa
xướng then.
( Chào tuần mới, cùng xem "khảm hải" trường ca của người Tày Nùng, tinh thần của hát then.)
( Chào tuần mới, cùng xem "khảm hải" trường ca của người Tày Nùng, tinh thần của hát then.)
Khảm
hải.
Loọng
sluông au lừa mà khảm hải
Luông
báo… hợi luông quan…
Sôi
thâng sluông kim cang nả thẳm
Sôi
thang luông nả nặm tọn lừa
Minh
Slư tưởng loọng mừa vả tốc
Lương
gian Việt quốc hựu nhân quỳ
Họ…
nhân vả slì lẹo slổ
Nam
Tào bấu hưa, khổn cả lình
Đoản
mẹnh hồi quy mừa chầu pửt
Lủc
lan hết fúc hẩư vong mừa
Minh
Slư slấy slống mừa thâng hải
Lừa
tốc pè khiển loọng luông quan
Khoái
khoái tọn lừa xắp lừa va
Phất
phát kẻo lừa mà lỳ lạy
Lọng
sluông mà tỉ nảy câu xam
Quân
sluông củ pác khan chắng cạ
Tỉ nảy
mái sử giá phú ông
Tẳt
mì quan thỏ công hạ bá
Bấu
hẩư cầư khéc lạ khửn lồng
Nhưởc
cần hâư lôi tjoi lẻ pắt
Chổn
nảy tẳt mì pết khảm lông
Họ…
dú thẻ đông tẩư thẻ
Cần
bấu slổng bách tuế lương gian
Mẻ pửt
dú thiên nhan lèo tỏi
Thuổn
slổ vong lằn lội mừa bân
Vàn
pết cỏi khảm slông hẩư khỏi
Tin
pết hết lừa nọi khảm lông
Píc
pết hết lừa cần khảm hải
Hang
pết hết lừa cải thư xe
Hua
pết hết lừa pè to fưởn
Đang
pết thư mọi dưởng mò vài
Đâư
chang vong nẳng ngai hẩư mắn
Bảt
chèo bặng luồng pắn khảm slông
Toọng
pết hết lừa ngần thư cúa
Vong
nhân đảy hải bố mừa tàng
Phất
phất chèo khảm khoang slẳc slở
Minh
Slư nhận vong khảu lừa đây
Phít
phải , đồ chay, xe cắp bjooc
Bôm
bàn cúa mọi slức mì lai
Sluông
báo chèo lừa chai tẻ khảm
Tây thiên pé Ngần Hản ming mong
Chèo
lừa pây đuổi lồm rạ rạ
Minh
Slư lệnh tưởng cá, hợi slay…
Vẹ
bùa chèo lừa pây hải bố
Slấy
vẹ bùa mà cụm lurc lan
Chèo
khảm pé kim cang bích thủy
Ngòi
đu mọi tỉ nhựng va khai
Pé nảy
chăn quảng lai xiên dặm
Ngù
ngưởc dú nả nặm pền pù
Minh
Slư chẩn phép lừa hẩư quá
Hải
lẩc nặm kheo lướp foòng ba
Tàng
nặm lẻ khúy ngưởc tang lừa
Tàng
bốc lẻ khúy slưa tang mạ
Tẻ
khảm pé chang hải tây loàn
Hẩư
vong đảy bình an khang thải
Lủc
lan đảy vạn đại bặng xưa
Minh
Slư nhận vong mừa khoái lạ
Mươi
moóc tỏa phắng slông nả nặm
Quân
sluông chèo lừa khảm fất fơ
Lồm
pẳt lừa fù mừa tó bẻn
Sluông
báo thư lừa phển bặng lồm
Bấu
chắc mì bjooc vạn phung va
Ẻn
nhạn bên pây mà nả nặm
Kẻp
kè tua píc khẳm, píc kheo
Chèo
khửn khái thủy anh them loạn
Quân
sluông chèo lừa khảm muổt pây
Khửn
thâng khái fạ slung mooc tỏa
Ngòi
căn bấu hăn nả slương lai
Quân
sluông chèo lừa chai thâng bẻn
Sluông
bân nhịnh báo cải thue lừa
Lồm
pẳt ỷ bấu lo vât vắng
Liền
chèo khẩu tó lừa diền ooc
Tọn
au pít bjooc cắp kim ngần
Minh
Slư hẩu sluong bân phắng nặm
Chạ
ơn các sluong khảm thiên nhan
Tải
vong ooc bển chang đon sác
Ngòi
dú quảng vứt vứt tổng nà
Slây
Slống vong khửn mà thâng chổn
Hồn
vong nhằng lộn độn bơ vơ
Minh
Slư slấy vẹ bùa vạn fúc
Nhận
vong khẩu mừa pửt kim cang
Vằn
cón fân nự nam lồng thẻ
Lồng
mà slổng lai hé quốc gia
Thuổn
slổ bân loogng xa tỏi khửn
Vong
cỏi dú tỉ nảy đuổi tiên
Dua
tỉ nảy xiên niên đuổi pửt
Hương
muổt cỏi hẩư lục tiểm thâng
Bjooc
lẹo lurc cỏi dương tiểm hẩư
lurc
lan dú cóc tẩư bình an
Vong
cỏi cụm lủc lan khang thải
Slấy
nhận vong khửn bái Ngọc Vàng
Phít
bjooc cắp ngần chàng khẩu bái
Đoạn
thôi slấy tẻo tải mỉnh vong
Nhận
hồn mừa nổp thâng quốc mậu
Mẻ nảy
fân lủc hẩư nặm mường
Thuổn
mọi họ thẻ lương fân khóp
Đảy
loọng pền mậu quốc mẻ va
Cần
nẳng dú thiên la fân bjooc
Giờ
nảy slấy khửn nổp thâng a
Họ...
dú thẻ gian bấu hảo
Chắng
pền slổ bất đạo quy tòng
Slay
slống khửn mường bân khoắc fạ
Khửn
thâng đình Tam Quang háng fố
Bản
tiên cần ooc háng lao xao
Slíp
sloong hàng khai lai cúa quý
Vong
ngòi hăn thúc ý lẻ âu
- Tải
ết dự mjầu làng khảu tủi
- Tải
sloong dự mác, cuổi chầư tiên
- Tải
slam dự bom slơn, pát slử
- Tải
slí dự phải lụa lai va
- Tai
hả dự fủc fà cúa quý
- Tải
hốc dự mản cậm, mon loàn
- Tải
chết dự pja khoan đẳm ngả
- Tải
pét dự khỏi mạ, mò, vài
- Tải
cẩu dự lụa lài thảy thảy
- Tải
slíp dự pết, cáy. bẻ ,mu
- Slíp
ết dự slửa lương chầư pửt
- Slíp
nhỉ dự au chúp pây tàng
- Slíp
slam dự mậu đàn slẳc slở
- Slíp
slí dự bjooc nở lân la
- Slíp
hả dự hương va mừa pửt
Vong
nhân dự mọi slức đây đo
Vong
nhân dự cúa kho đảy đảy thuổn
Vọng
hợi cỏi dú chổn pửt tiên
Dú tằng
tởi xiên niên đuổi pửt
Lủc
lan hết fúc đức mừa bân
Lườn
pửt là dú chựa long môn...
- Tải
ết hồn vong mà dú đén
Au
cúa nảy mà hết lườn chin
Lặp
hét lườn đây vong khẩu nhận
Nả
táng mì bjooc mặn va kin
Lăng
lườn mì nặm lìn đảy cái
Slống
vong mừa thâng mại fương đông
Cừn
vằn chin hương xông đuổi pửt..
- Tải
sloong hồn vong mà dú đén
Au
cúa nảy mà hết lườn chin
Lặp
hết lườnđay vong khẩu nhận
Nả
táng pjúc bjooc tào
Lăng
lườn pjúc bjooc lải
Slống
vong nừa thâng mại nam fương
Chổn
nảy lẻ chin hương cắp bjooc.
- Tải
slam hồn mà dú đén
Au
cúa nảy mà hết lườn chin
Lặp
hết lườn đây vong khẩu nhận
Nả
táng pjúc mậu đàn
Lăng
lườn pjúc bjooc quẻ
Chổn
nảy là thượng đé chi chay
Slống
vong thâng mại tây mường pửt
- Tải
slí hồn vong làm dú đén
Au
cúa nảy mà hét lườn chin
Lặp
hết lườn đây vong khẩu nhận
Nả
thán pjúc bjoc lương
Lăng
lườn pjúc va nải
Slống
vong mừa thang mại bắc fương
Vong
dú nảy cỏi chương đin nả
- Tải
hả hồn vong mà dú đén
Au
cúa nảy mà hết lườm chin
Lặp
hết lườn đây vong khẩu nhận
Nả
táng pjúc bjooc nhài
Tứ
thí mì va khai sloong phái
Slống
vong mừa thâng bại tung ương
Tỉ nảy
là nặm mường chổn pửt
- Tảo
hốc hồn vong mà dú đén
A
cúa nảy mà hết lườn chin
Lặp
hết lườn đây vong khẩu nhận
Nả
tán pjúc bjooc lồm
Lăng
lườn mì bjooc pủc
- Tải
pét hồn vong mà dú đén
Au
cúa nảy mà hết lườn chin
Lặp
hết lườn đây vong khảu nhận
Nả
táng pjúc fẳc fiền
Lăng
lườn mì vi nhỉ
- Tải
cẩu hồn vong mà dú đén
Au
cúa nảy mà hết lườn chin
Lặp
hết lườn đay vong khẩu nhận
Nả
táng pjúc bjooc hồng
Lăng
lườn mì va bạch
- Tải
slíp hồn vong mà dú đén
Au
cúa nảy mà hết lườn chin
Lặp
hết lườn dây vong khẩu nhận
Nả
tán pjúc slen hảo
Lăng
lườn mì bjooc tào, bjooc dửa
- Slíp
ết hồn vong mà dú đén
Au
cúa nảy mà hết lườn chin
Lặp
hết lườn đây vong khẩu nhận
Nả
táng pjúc hồng cẩm, tử chi
Lăng
lườn pjúc kim quy, bjooc phượng
- Slíp
nhỉ hồn vong mà dú đén
Au
cúa nảy mà hết lườn chin
Lặp
hết lườn đây vong khẩu nhận
Nả
táng mì thạch thúng đây chồm
Lăng
lườn mì nổc dùng fẩt fơ
Tứ
thí bjooc phông mại, tương niên
Cỏi
dú đảy xiên niên khoái lạc
(văn
hóa Tày ở Việt Nam và tiến trình hội nhập thế giới tác giả Thuan Duong)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét