Dân tộc La Ha, dân số không đông, chủ yếu định cư ở Sơn
La-Lai Châu, ở Sơn La chỉ có mấy ngàn người nhưng ở rải rác ba huyện phía Bắc,
ven sông Đà là Mường La, Quỳnh Nhai và Thuận Châu, cuộc sống khó khăn vì chỉ trồng
cấy trên nương.
Bà con La Ha Tây Bắc vẫn giữ những nét văn hóa đặc trưng,
hàng năm vẫn có những lễ hội tiêu biểu, trong đó có lễ hội "Dâng hoa
măng" (Pang-A-Nụu ban) giản đơn, ít tốn kém mà bao hàm nhiều ý nghĩa.
Lễ hội này được hình thành từ thực tiễn cuộc sống khó
khăn, và tổ chức vào mùa xuân hàng năm khi cây măng vầu đắng đội đất mọc lên,
khi cây "mạ rế" trong rừng nở hoa vàng đỏ. Cả 2 loại này đều là loại
"dược liệu" quý mà các thầy lang bản địa ngày xưa dùng để "cứu
nhân độ thế" cho dân bản, khi các hoạt động y tế hiện đại chưa có, cuộc sống
dựa vào nhiều kinh nghiệm để tìm thuốc chữa bệnh, hình thành đội ngũ thầy lang
chữa bệnh từ bình thường đến các bệnh nặng.
Lễ hội Dâng hoa măng trước tiên là để tỏ lòng cảm tạ, tri
ân thầy lang có công vì sức khỏe cộng đồng, thứ đến là "tổng kết" khả
năng cứu chữa bệnh tật của thầy lang, rồi là truyền lại cách thờ cúng tổ tiên
cho con cháu. Lễ hội còn là dịp đầu xuân năm mới, việc trên nương chưa nhiều,
việc dưới ruộng không có, để con cháu, bà con bản dưới mường trên gặp nhau giao
lưu văn hóa, văn nghệ, cùng nhau gìn giữ vốn văn hóa dân tộc, và tiếp nhận nền
văn hóa các dân tộc anh em khác trên địa bàn.
Lễ hội Dâng hoa măng được tổ chức vào trước ngày rằm hàng
tháng trong ba tháng mùa xuân với sự tham gia tự nguyện của các con bệnh được
thầy lang chữa khỏi bệnh, ngày khai lễ hội do thầy lang quyết định được thông
báo cho làng bản gần xa, chính quyền sở tại được biết.
Thầy lang là người chủ trì chuẩn bị ngày hội về thủ tục,
các loại con vật sống cần có trong lễ hội, các loại hoa rừng trang trí và các dụng
cụ cần thiết khác, để tổ chức tại nhà thầy lang.
Khi đã cúng xong, thầy lang cho các con nuôi về dâng lễ,
cúng mời các vị thần mà dân tộc La Ha che chở cho người La Ha trường tồn, để có
được sức mạnh như Thần Hổ-chúa Sơn Lâm thắng mọi dã thú,bảo vệ cuộc sống
cho dân bản. Con nhím là thần đất, phải cúng nó để gây cảm tình, để nó không
phá cắn lúa; phải mời về ăn nó sẽ bảo vệ thành quả lao động của mình, sống lâu,
vững chắc như tảng đá lớn. Là con chim cu gáy-thần của các loài chim hay ăn lúa
trên nương cũng phải cúng nó, để bảo vệ lúa nương cho mình. Cuối cùng là cúng
con ma cang cói, một thú rừng to như con mèo, dân tộc nào ở miền núi cũng sợ
nên phải cúng nó để nó không quấy rầy sức khỏe nhân dân.
Cúng các thần xong, thầy lang biểu diễn các trò mà ông đã
chữa khỏi cho "bệnh nhân". Ông giả làm người bị bướu cổ khi buộc cái
bát ăn cơm vào cổ mình. Ông diễn các trò làm người què chân, người ngớ ngẩn,
hình ảnh người đi coi nương vung cây sào, hú đuổi lũ chim, sóc cút khỏi nương
nhà. Cuối cùng là trò giả làm con khỉ (tô rôốc), ông bò quanh cây móc giữa nhà,
vừa bò, vừa kêu chí chóe, mắt đảo nhìn rất nhanh, để tìm hoa, ngô, chuối lộc ở
cây móc, lúc thì gãi tai, gãi bụng, lúc thì nhảy nhót, chộp lấy bắp ngô. Một tiếng
súng nổ, ông giả lăn đùng ra chết, nhiều tiếng cười vang khen người thiện xạ.
Khi màn độc diễn của thầy lang kết thúc, dân bản vào ngay
màn múa "tăng bu", một điệu múa độc đáo của người La Ha, rộn ràng mạnh
mẽ, đạo cụ chỉ là 1 ống tre trổ xuống tấm ván theo nhịp "chát chát",
tay lúc vung ra sau, khi thì 2 tay cầm ống tre nghiêng sang bên trái, nghiêng
sang bên phải, múa say sưa, đặc biệt phụ nữ múa rất mềm dẻo, khỏe khoắn, linh
hoạt. Điệu múa này đã được các đoàn "văn công" chuyên nghiệp dàn dựng
trình diễn nhiều nơi, được khán giả ngoại tộc hoan nghênh từ khi giải phóng Tây
Bắc.
Sau tăng bu, là các điệu múa cày bừa, cầu mưa, múa khăn,
múa kiếm, múa trống. Cuối cùng là điệu múa "A sừng lừng", một điệu
múa độc đáo ở miền núi nhiều nơi, tuy về hình thức có vẻ thô tục, nhưng lại xuất
phát từ thực tiễn cuộc sống quá nghèo thuở xưa, nạn hữu sinh vô dưỡng rất phổ
biến, người La Ha nghĩ ra phải thờ "dương vật" để hy vọng người La Ha
con đàn cháu đống, mẹ tròn con vuông.
Lễ hội Dâng hoa măng của người La Ha vẫn tồn tại đến ngày
nay, phần lễ là để cảm tạ trời đất, tổ tiên, sông núi luôn phù hộ cho con cháu
ăn nên làm ra, phần hội thì sôi nổi, vui vẻ, tuy còn một số mặt hạn chế, nhưng
vẫn thể hiện được những nét phong tục, văn hóa, tín ngưỡng đặc biệt khác hẳn
các dân tộc anh em khác trên địa bàn. Lễ hội lành mạnh, vui vẻ, là dịp gặp gỡ
dân tộc có quy mô rộng để ôn lại truyền thống, trao đổi thông tin kinh nghiệm
làm ăn, chữa bệnh để cùng nhau phát triển cùng 11 dân tộc anh em khác đang ở
trên địa bàn Sơn La.
Lệ Hằng (sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét